Тортаева Салтанат
Ақтөбе облысы, Әйтеке би ауданы, Сарыбұлақ ауылы, Мамыт негізгі мектебі, бастауыш сынып
Бүгінгі «Ардагерлер – ардағым» мерекелік кешіміздің ашылу салтанатын мектеп басшысы Балмақанова Ләззат Бақытжанқызына беремін.
1 жүргізуші:
Шүйінші, халқым, шүйінші!
Шүйіншіге сүйінші!
Шаттан, ата-анамыз,
Шаттан, аға-бабамыз,
Кек қайтарып фашистен,
Соғыс бітті жеңіспен,
Жеңдік жауды күресте
Жасалсын той-мереке.
Міне, Ұлы Отан соғысының жеңіспен аяқталғанына да 70 жыл өтті. Бұл сол кездегі кеңес халқының ержүректілігі мен төзімділіктерін паш ететін, тарихта мәңгілік қалатын күн. Бұл күнді соғыстың алғы шептерінде қайсарлықпен шайқас жүргізіп, ерліктің сан үлгісін көрсеткен ардагерлер тойлайды. Бұл мейрамды өздерінің тылдағы қажырлы еңбегімен жеңісті шыңдаған, станоктың қасынан, егін даласында, күні-түні мал бағып, тынымсыз жұмыс істеген жұмысшылар, ауыл адамдары тойлайды. Бұл мейрамды біздің аяулы да даңқты әйелдеріміз – өздерінің әкелерін, ерлерін, ұлдарын және сүйіктілерін көзінен жасы сорғалай жүріп төзімділікпен күткен, олардың орнын жоқтатпаған аналар мен жұбайлар, қалыңдықтар мен қыздар тойлайды. Бұл мейрамды өздерінің әкелері мен ағалары қанын төгіп, жанын қиып бақытты өмірін қамтамасыз еткен Ұлы жеңістің құрдастары тойлайды. Ұлы Жеңіске күні елі мен жері үшін жанын пида еткен, туған-туысқандарына, жақын-жарандарына, туған жеріне, ауылына оралмай қалған қаhарман ерлерді бүкіл елі болып еске түсіреді.
Бұл мейрамды бұрынғы кеңес одағына кірген 15 одақтас республика халқымен бірге, кеңес халқы неміс басқыешыларынан азат еткен Еуропа елдерінің Варшава мен Прага, Будапешт пен Бухарестің, София мен Белградтың, Париж бен Венаның, жер шарының басқа да көптеген қалаларының тұрғындары тойлайды.
Ұлы Отан соғысы халқымызға төнген ең ауыр күндер болды. Төрт жыл, 1418 күн мен түн бойы өз жері мен отаны үшін,келешек ұрпақ үшін жан қилы соғыс жүріп жатты.
2-жүргізуші:
Ежелден ер тілегі - ел тілегі,
Адал ұл ер боп туса - ел тірегі.
Соғыс – адам баласы үшін ең үрейлі, ең қорқынышты сөз. Өйткені, соғыс атаулы адамзатты қырып - жоюға бағышталған. Адам адам болғалы осылай. Талай рет үстемдік, байлық үшін адам қаны суша аққан. Арыға бармай-ақ, 50 миллионнан астам өмірді жамаған соңғы соғысты алайық. Кімге қажет болып, не мақсатты көздеп еді ол соғыс? Әдетте, соғысты әділетсіздік, жауыздық, қанішерлік бастайды ғой. Ол сонысымен лағынетті. Қарапайым халыққа қасірет туғызған, қарғыс арқалаған соғыс ешқашан жеңбек емес. Таң алдында, тәтті ұйқыда жатқан Отанымыздың шекарасынан ұрланып өткен жау оғымен адам баласының тарихында болмаған бір ғаламат соғыс басталды. Сол күні жау тәтті ұйқынды ғана бұзған жоқ. Зұлым жау бейбіт өмірге бүлік әкелді. Қыз жігітімен, ана баласымен қоштасты. Қырда қойшы қойын тастады, қолындағы таяғын винтовкаға аырбастады. Ойда диханшы трактордан түсіп, танкіге отырды. Ол кезде бүкіл ел солдат болды. Сол жылдардың бозбала, бойжеткендері ақын болуды, инженер болуды, оқымысты болуды армандаған еді.
1-жүргізуші: Ұлы Отан соғысы тарихының беттерін парақтаған адам жеңіс сағатын соқтыруға Қазақстанның қосқан үлесі телеоей-теңіз екенін байқар еді. Осы бір аяқ астынан басталған әділетсіз арпалысқа Қазақстаннан 2 миллионға жуық түрлі ұлт өкілдері әскер қатарына шақырылды. Майдан даласынан 394 мың қазақ боздақтары қайтпай қалды. Бұл соғыс қайғы - қасірет әкелмеген бірде-бір отбасы болмады. Бірінің әкесі, бірінің ағасы қаза тапты. Қаншама жас боздақтардың қыршын жасы қиылды. Ішінде ақын да, әншісі де бар еді. Қауызын ашпай көктей қырқылған сол жастардың ішінде, әттең дариға-ай, қанша Абай, қанша Шоқан кетті екен.
2-жүргізуші: Ұлы Жеңіске жау тылында ел кегін, ер намысын қорғаған партизан жасақтары да үлес қосты. Зерттеулер бойынша Белоруссия мен Украина ормандарының партизан отрядьтарында 3 мыңнан аса қазақтар шайқасқан. Партизан отрядтарына командир, комиссар болған, есімдері ел аузында аңызға айналып, кейінгі ұрпаққа жеткен Әди Шәріпов, Қасым Қайсенов, Жұмағали Саин есімдері көзі қарақты көпшілікке мәлім.
1-жүргізуші: Далада салт атпен жүруге үйренген қазақ. Егер қажет болса еңбектей де алады, жүгіреді де таулы жерде шыңға қарай өрмелейді, батпақ болса белуардан саз кешіп те жүре береді. Әйтеуір, қазақтарды ешнәрсе де тоқтата алмайды.
2-жүргізуші: Республика ұлы жеңіс үшін орасан үлес қосты. Қазақстан майданға қорғасының 85 пайызын, мыстың 30 пайызын, көмір мен мұнайдың барлығын өндірді. Сол ауыр жылдарда еліміз майданға 6 миллион тонна бидай, 797 мың тонна ет, 150 мың мініс жылқысын берді, Сондай-ақ, республикамыз 4 миллиард сом ақша жинап, әскери техникалар мен қару-жарақтар сатып әперді.
1-жүргізуші: Фашистік Германия тізе бүкті. Бірақ сол сұм соғыс өзімен бірге 10 миллионнан астам немістің өмірін алып кетті. Оны жеңген Кеңестер Одағы 27 миллион адамның өмірін берді. Талай ғасырлар бойы жасалған материалдық және мәдени қазынаны құртты. Міне, соғыстың әкелген қасіреті. Сондықтан адамзатқа әрқашан соғысты тоқтататын жеңіс керек. Осыдан 70 жыл бұрынғы Жеңіс сонысымен қымбат. 1418 күн мен түн толарсақтан қан кешіп, кейінгі ұрпаққа тыныштық әкелгені үшін қасиетті. Әрине, жеңіс өздігінен келген жоқ. Оны елі, жері үшін отқа түскен ерлер ерлігі жеткізді. Қазақстаннан 1941-1945 жылдардағы қанды қырғанға 1,3 миллион ұл мен қыз аттаныпты. Бәрі де жанқиярлықпен соғысты. 500-ден астамы елге Батыр атанып, аңызға айнала оралды. Содан бері зымырап 70 жыл өте шықты.
Әділет: Неміс басқыншыларына қарсы сұрапыл да қорқынышты, қаhарман соғыс басталды.
Елдана: Соғыс кеңес халқының Отанына, жеріне, еліне деген сеніміне, қаhармандығына, шыншылдығына және мейірбандығына, батылдығына және ержүректілігіне, төзімділігіне сын болды.
Ән: «Ана туралы балада»
(Сол жақтағы перденің ар жағынан қыздар сол киімдерімен, балалар гимнастеркалы, пилотка киген, иықтарында жол-азық салатын қатарымен шығады. Барлығы ақырын басып сахнаның ортасына келеді. Қыздар алыстап кетіп бара жатқан жігіттерге қол бұлғап қала береді. Осы кезде Б.О Окуджаваның «До свидания мальчики» әнінің бірінші шумағы орындалады.
Сара
Аламын деп Москваны
Дұшпан зулап демігеді
Соған бәлкім, асығады
Соған бәлкім желігеді
Мұндай жойқын арпалысты,
Кім бар көрген бұрынды-соң.
Шамырақынды, қасарысты
Беріспеді болаттай сом.
Батальон,
Батальон.
Әбілқайыр: Неміс фашистерінің шапшаң басып алу әрекетінен 1941 жылдың күзінде Москва қаласына үлкен қауіп төнді. Сол кездегі Кеңестер Одағының астанасын қорғау үшін, қаланың барлық тұрғыны дерлік қолдарына қару алып жауға қарсы тұрды.
Сандуғаш: Бірнеше мыңдаған халық жасақтары құрылды. Москва халқы, негізінен әйелдер мен балалар қолдарына күрек алып танк жолына кедергі жасау үшін қазылған орлар, траншеялар, жерасты үйлерін, бекіністер салды. Аштық пен суыққа, жаудың оғына қарамастан бірнеше жүздеген километр орлар қазылды.
Дияс: Жеңіс күні! Бұл күн сонау қырық бірінші жылдың желтоқсанында Москва түбінде қар жамылған далада бір табан кейін шегінбей,астанаға жауды жібермегендер үшін қандай алыс еді.
Оқып көр Москваның шежіресін,
Кетірген кердең жаудың кежіресін
Аяулым: Баукеңдей ер қолбасшы қалар ма естен,
Тапты ол тар қыспақта не бір шешім.
Оқып көр Москваның шежіресін,
Көз алдыңа елестер не бір есім
Оның бірі Сізге аға, Сізге іні,
Еске алшы, ет бауырың елжіресін.
Мол тартқан қан майданның ғаламатын,
Жаттатқан сұм жауға да қазақ атын.
Жан аға, жақсы аға – жетпес баға,
Кім сүймес Бауыржандай азаматын.
1-жүргізуші: Бұл өлең шумақтары Москва түбіндегі шайқаста қол бастап, ерекше ерлік көрсеткен қазақтың батыр ұлдарының бірі Бауыржан Момышұлына арналған. Орыстың белгілі жазушы А.Бек 1944 жылы Москва шайқасын суреттеу, көпшілікке көркем әдебиет тілімен насихаттау мақсатымен «Арпалыс» («Волокаламск тас жолы») кітабын жазған болатын. Бұл кітаптың негізгі кейіпкері Б.Момышұлының және 28 панфиловшы батырдың жаңқиярлық ерліктері тамаша суреттелген. Кейін Бауыржанның өзі «Москва үшін шайқас» повесі де осы тарихи оқиғаға арналған.
Әділет: Уақыт тарих бетін парақтайды. Күн тізіліп, ай алмасып, зымырап жылдар өтеді. Ешбір уақыт ұзақтығы, мерзім межесі көмескіленіп «көзден таса, көңілден ұмыт, қалдыра алмайтын жылдар, оқиғалар болады. Сондықтан халық соғыс әкелген қайғы-қасіретті, миллиондаған адамның өмірін қиып, өркениеті кейінге қайтарған, адам қолымен жасаған ұлы құндылықтарды талқандаған қантөгіс, сұрапыл соғысты ешқашан ұмыта алмайды.
Елдана: Иә, соғыс өзінің сұмдықтарын бүгінгі күнге дейін ұмыттырар емес. Ұлы Отан соғысының жеңіспен аяқталғанына міне, 70 жыл болды. Бірақ, сол жылдар жаңғырығы адамзат жүрегін әлі сыздатуда. Иә, уақыттың тарих атты өх төрешісі бар.
Әділет: «Ер өлсе де еңбегін ел өлтірмес.
Неше мың жыл өтсе де тарих білмек, - деп Сұлтанмахмұт жырлағандай бүгінгі өміріміщ үшін құрбан болған ерлеріміз ешқашан естен шықпайды, ұмытылмайды. Біздер соғыс қайталанбауы үшін,оның сұмдықтарын ұмытуға еш құқығымыз жоқ. Біздер сол кезде біздің өміріміз үшін жанын қиған солдатты ұмытуға құқығымыз жоқ. Біздер барлығын есте сақтауға міндеттіміз.
1-жүргізуші: Соғыс не? Арпалысқан өлім-өмір,
Тұрса ағаш, сынса отын, жақса көмір.
Өлім мен өмір батыр алысқанда,
Бұрқылдап қызуына қайнар темір.
Соғыс не? Соғыс апат, соғыс соққы,
Ол соқса шығарушы бұрын жоқты.
Елетпей азды – көпті, ашты-тоқты.
Соғыс не? Соғыс елдің сыны,
Ел емген қазыналы жердің сыны,
Адалдың арамменен айғақшысы,
Төгілген керек үшін тердің сыны.
Соғыс сұмдық атадан бала айырылған,
Біреуін қан, біреуін ар айырған
Соғыстың жоқ ешқандай тамашасы,
Бір өлім,мың өлімнің арашасы.
Соғыста өлім құлап, өмір жеңер
Оны сезбес пікірдің аласасы
Елдана: Сонымен, Ұлы Отан соғысының кейбір беттерін парақтап және барлығын есімізге алып көрейік: 1941 жыл 22 маусым. СОҒЫСТЫҢ БАСТАЛУЫ
Перде ашылады. Сахнада мектеп ауласының көрінісі. («№ 20 мектеп» деген маңдайша жазу және «Жолың болсын, жас түлек!» деген жазуы бар плака, ағаштар, гүлдер» И.Дунаевскийдің «Мектеп вальсын» әуенімен бірнеше жұп мектеп бітірушілер би билеп жүреді. Қыздар ашық түсті ұзынырақ көйлекте, кейбіреуі мектеп формасымен жүреді, балалар – ақ көйлек және сұр шалбарда. Музыка тоқтағанда билеп жүрген жұптар сахнаның ар жағына жасырынып қалады.)
(«Тыңдаңызар, тыңдаңыздар! Сөйлеп тұрған Москва! Бүгін, 22 маусым күні таңғы сағат төртте неміс басқыншылары Кеңес Одағының мемлекеттік шекарасын басып кірді.» Дауыс баяулай бастайды. Хордың орындауында «Священная война» әні орындалады.)
Аида: Олар 28 еді! 1941 жылдың 16 қарашасында немістер Москваға Волкалам бағытында ұрысқа шықты. Дубосеково разьезіндегі 1075 - атқыштар полкі 4-ротасының 2 взводы тұрған бекініс шебіне жаудың 30 танкісі шабуыл жасады. Ротаның саяси жетекшісі В.Клочков басқарған взвод жауынгерлері-барлығы 28 адам төрт сағатқа созылған ұрыста жаудың 14 танкісін қиратты. Соғыс тарихында асқан ерлікті бейнелейтін бұл ұрыста 28 панфиловшының 23-і қаза тапты. 28-дің 22-сі қазақстандықтар еді.
Аянбек: Соғыс жылдары-ақ қазақстандық бес әскери құрамаға гвардиялық деген құрметті атақ беріліп, олардың туларына әлденеше ордендер қадалды. Олардың құрамынан шыққан батльон,кейіннен дивизия командирі болған Бауыржан Момышұлының, Мәлік Ғабдулиннің есімдері соғыс тарихынан мәңгілік орын алды.
Ән: «Сарбаздар» әні
Елдана: Орыс, қазақ қырғыздан
Құрылған бұл шағын топ
Жауға үрей туғызған
Жайпап түсер жалын боп.
Даңқ қосып даңқыңа,
Сұрапылға төтеді
Борыштарын халқына
Ерлігімен өтеді.
Әбілқайыр: Жеңіс күні! 1418 тәулікке созылған азаттық күрестің соңғы күні! Аспан көгін салюттер шұғылаландырған, құшақтарға көктем гүлдері толған көптен күткен ұлыстың ұлы күні! Бірақ Ленинград іргесінде блокаданы кеудесімен қорғағандар үшін бұл күн әлі сондай алыс еді.
Дияс: Сол кездегі ауыр жағдайға қарамастан, 1941 жылдың 7 қарашасында Қызыл алаңда әскери шеру өтті. Әскери шерудің өтуі әскерлерді де, Кеңес халқына патриоттық рух берді.
Аяулым: Бұл әскери шеру жауға үлкен соққы болды. Өйткені, Москваға бірнеше километр жерде жауы тұрған халықтың әскери шеру өткізуі, ол халықтың жеңілмейтіндігін, астананың қорғанысының мықты екенін дәлелдеген еді.
Аида: Жігіт кетті майданға,
Тал бойында бес қару
Айырылғанға арманда
Қалды артында жас ару
Жас жүрегі біртүрлі
Алқымына тығылып
Алғашында бір тұрды
Қалам ба деп жығылып
Жоқ! Жығылып қалмады,
Қайраттанды,ширады.
Аттанған соң алғаны,
От басына сыймады.
Көңілін тартып көп еңбек,
Кетті егіннің басына.
Күнде көмек берем деп
Майдандағы досына.
1-жүргізуші: Соғыс кезінде оқ атылмады демесе, ауылдағы тіршіліктің қиындығы майдандағыдан кем болған жоқ. Аналар мен балалар, ақ сақалды аталар бәріне төзді. Соғыс ауыртпалығының куәсі болған әжелеріміз сол күндерді былай деп еске алады:
Аянбек: өзіне жүктелген міндеттің жауаптылығы мен қажеттілігі әрбір әйелдің, қарттың, баланың жігерін ширата түседі. Соғыс жағдайы қаншалықты ауыр болғанмен әрбір жұмысшы мен әрбір ауыл адамы өзінің шама-шарқынша соғыстағы жауынгерлерге көмектесуді өздерінің ең бірінші,негізгі және ең басты борышы деп санады. Еңбек ерлігі. Бұл Ұлы Отан соғысының ерекше беттерінің бірі. Жұмысшылар тәулік бойына дерлік заводтарда қару, техника жасады, әскерлерге киім тікті. Сол кездегі халық аузындағы ең негізгі ұран «Бәрі де майдан үшін, бәрі де жеңіс үшін» еді. Станоктың жанында 12-14 жасар балалар жұмыс істеді.
Сара: «Барлық ауыртпалық әйелдердің мойнына жүктелді. Сол күндерде бел шешіп демалған сәттер есіме түспей тұр. Таңның атысынан, күннің батысына дейін ферманың жұмысымен айналысамыз. Қолымнан бұл жұмыс келмейді дейтін сөз болмайды. Кешке жақын сығырайған керосин шамының жарығымен әскерлерге арнап шұлық тоқимыз. Солардың қан кешіп жүргендері есімізге түскенде, шаршағанымыз ұмытылып кетеді. Қанша қиындық көрсек те біз ел ішіндеміз ғой деп шүкіршілік ететінбіз.»
Сандуғаш: Ауыл адамдарының жіберген сыйлықтары біздің майдан шебіндегі жауынгерлеріміздің жан-дүниесін қатты тебіретті. Бұл сыйлықтар ауыр соғыс күндерінің өзінде оларға ауыл мен майданның мызғымас бірлігін еске түсірді, оларға үлкен моральдық қолдау болды.
Дияс: «Қымбатты жолдастар! Сіздер жіберген сыйлықты алғанда қандай тебіреністе болғанымызды тілмен айтвып жеткізу қиын. Майдан жағдайы ауыр. Снарядтар жарылып, пулеметтер сақылдайды. Осындай күндерде күтпеген жерден елден алған аппақ мақтаға ұқыпты оралған пакеттердегі жұпар иісті папиростар. Осы сәт жүректерге үлкен сүйіспеншілік сезімі құйылады. Сенімді тылдың соғысып жатқан армияның алдыңғы бөлімдерімен берік байланысын ойлағанда, кеудені мақтаныш сезімі кернейді!»
Әділет: Соғыс жылдары ауыл адамдарының еңбектері өте ауыр еді. Адам, техника, ат-көлік, азық-түлік жетіспеді. Бірақ, осы қиыншылықтың бәрін ана мен балаға, ақ сақалды қарттарға қайыспай көтеруге тура келді.
Гүлзат: Дүние бір тұтас үлкен қоңыраудай,
Сыңғырлап қоя берді, күйі саулай!
Сағынған «Жеңіс сағат» соққан шақта,
Кішкентай жүрек есті Алатаудай.
Ержан: Сарғая күткен ұлы күн
Шұғыласы бүгін жарық етті.
Бағына талай миллионның
Баянды жеңіс күн жетті
Би: «Қазақ биі»
Ақтілек: Жеңіс күні - ұлы той,
Жауды жеңген батырлар.
Олар жайлы тарихтан
Тебірене оқыңдар
Мирас: Отан үшін жан қиды
Төлеген, Нұркен ерлерім
Жап-жас Мәншүк, Әлия
Ерлерге көрдік ергенін
Ән: «Сәлем Қазақстан»
Шаттық: Жеңіс күні ардагерді ардақтап,
Соғыстағы қиындықтан салмақтан.
«Бізге бақыт сыйлады» деп,
Құрметтейміз жан-жақтап.
Хор: Ән: «Менің әжем осындай»
Санд.Аида. «Еркем-ай»
Жүргізуші: «Күн өтер, жылдар өтер, ғасыр толар,
Бүгінгі өмір ертеңге көне болар
Ұрпақтар өкінбесін «білмедік» деп
Ішінен керектісін алсын солар» - деп бір жауынгер ардагердің айтқан өнегелі де мағыналы сөзіндей, ерлік тарихта мәңгі қалар деп ғұмырларын ерлікке толтырып, артына өшпес өнеге қалдырған ардагерлерімізге бас иеміз!